Η Μάχη για τους Σπόρους (που δεν κερδήθηκε ακόμη)

Η τελευταία χρονιά χαρακτηρίστηκε από σημαντικές διεργασίες για το μέλλον των σπόρων στην Ευρώπη. Η πρόταση για την αναθεώρηση της νομοθεσίας που κατατέθηκε από τη Κομισιόν τον περασμένο Μάιο, ουσιαστικά αποτέλεσε μια προσπάθεια κατάφωρης αφαίρεσης θεμελιωδών δικαιωμάτων των αγροτών λειτουργώντας υπέρ μιας συγκεντρωτικής αγοράς που ουσιαστικά ευνοεί τις μεγάλες εταιρείες του χώρου, με ολοφάνερες αρνητικές συνέπειες για την αγροτική βιοποικιλότητα και τους σπόρους ως δημόσιο αγαθό. Οι αντιδράσεις οργανώσεων και πολιτών κατάφεραν να φέρουν το θέμα στο προσκήνιο απαιτώντας από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να έρθουν προ των πολιτικών ευθυνών τους. Τις πρώτες εβδομάδες του 2014 επιτεύχθηκε  το να καταψηφιστεί η πρόταση από τις αρμόδιες Επιτροπές Περιβάλλοντος και Γεωργίας, οδηγώντας έτσι την πρόταση προς καταψήφιση από την Ολομέλεια της Ευρωβουλής και την επιστροφή προς αναθεώρηση στη Κομισιόν. Η μάχη ωστόσο δεν έχει ακόμη κερδηθεί, μιας και η σποροβιομηχανία με αυξημένες πιέσεις προς την Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί να επιβάλλει τα δικά της πρότυπα ως βάση για ολόκληρη την αγορά σπόρων και φυτών.

Το χρονικό
Οι αγρότες, τα κινήματα για τα δικαιώματα των σπόρων καθώς και οι εταιρείες ανέμεναν την πρόσφατη αναθεώρηση της Ευρωπαϊκής νομοθεσίας για τους σπόρους από το 2008. Τα τελευταία χρόνια, το σχετικό νομικό πλαίσιο της ΕΕ καθορίζεται από οδηγίες τις οποίες τα κράτη μέλη είχανε προσαρμόσει στην εθνική τους νομοθεσία. Το ισχύον καθεστώς τέθηκε προς αναθεώρηση τον περασμένο Μάιο, όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέθεσε την πρόταση της για ένα νέο επίσημο κανονισμό που θα αντικαθιστούσε οποιονδήποτε προηγούμενο και θα κάλυπτε οτιδήποτε είχε να κάνει με του σπόρους, από την παραγωγή και εμπορία μέχρι την ανταλλαγή τους. Ωστόσο, το αποτέλεσμα ήταν απογοητευτικό. Όπως συνέβαινε και με τις προηγούμενες οδηγίες, διαφάνηκε πως η νέα πρόταση αγνοεί ευρέως τη διασφάλιση περιβαλλοντικής βιωσιμότητάς, δίνοντας βάρος αυστηρά στην παραγωγικότητα και ομοιομορφία. Ταυτόχρονα, έδειχνε να μην λαμβάνει υπόψη την σοβαρή δουλειά αγροτών και οργανώσεων για την διατήρηση των τοπικών ποικιλιών, με το να υπόκεινται σε γραφειοκρατικούς περιορισμούς και αγκυλώσεις. Προαπαιτούμενα όπως η μη δυνατότητα παρέκκλισης από την κεντρική νομοθεσία, η υποχρεωτική εγγραφή σε καταλόγους και η (ακριβή) πιστοποίηση μέσω ελέγχων των ποικιλιών πριν εγγραφούν σε καταλόγους και βγουν στην αγορά θεωρούνται ότι θα αποτελέσουν  τροχοπέδη για την χρήση της αγροτικής βιοποικιλότητας.

Λόμπι
Σε όλα αυτά, η επιρροή της βιομηχανίας σπόρων ήταν επίσης παραπάνω από εμφανής. Η τελική μορφή της πρότασης για τον νέο κανονισμό υπήρξε πεδίο επιρροής μέσω της αποκλειστικής γνωμοδότησης από ειδικούς που σχετίζονταν με το λόμπι των εταιρειών σπόρων και της βιομηχανικής γεωργίας. Χαρακτηριστικό ήταν επίσης ότι ένα από τους κύριους εισηγητές τους νέου κανονισμού, ο S. Silvestris, φάνηκε να έχει άμεσες σχέσεις με τον Ευρωπαϊκό λόμπι της Βιομηχανίας σπόρων (ESA).  Οι λόγοι βέβαια είναι προφανείς. Η εμπορία και διάθεση φυτογενετικού υλικού, από μια υπόθεση μικρών εταιριών και δημόσιων προγραμμάτων που ήταν, έχει μεταλλαχθεί σε ένα βιομηχανοποιημένο κλάδο που κυριαρχείται από πολυεθνικές. Σήμερα 10 μόνο εταιρείες ελέγχουν σχεδόν τα 2/3 παγκόσμιας αγοράς, με την Ευρωπαϊκή αγορά να κατέχει το 20% αυτής το οποίο λογαριάζεται σε ένα μερίδιο 6,8 δις ευρώ. Οι περισσότερες δε από τις εταιρείες, προέρχονται από τον τομέα παραγωγής φυτοφαρμάκων ενώ έχουν πρωτοστατήσει στην ανάπτυξη των γενετικά τροποποιημένων (γ.τ.) καλλιεργειών, που υποστηρίζουν την εντατική, βιομηχανικού τύπου γεωργία και ευνοούν τον έλεγχο των φυτογενετικών πόρων μέσω της προώθησης των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και των πατεντών.

Αντιδράσεις
Η δημοσιοποίηση της πρότασης για τον νέο κανονισμό δημιούργησε μια μεγάλη κινητοποίηση από πλευράς οργανώσεων του αγροτικού και της κοινωνίας των πολιτών η οποία εκφράστηκε με την πίεση προς τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και μέλη του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου. Ένας πανευρωπαϊκός συντονισμός αγροτικών και περιβαλλοντικών οργανώσεων, δίκτυα διατήρησης σπόρων, αγροτών και πολιτών κατάφεραν να εντοπίσουν τις αδυναμίες της νομοθεσίας, να προτείνουν αλλαγές και να απαιτήσουν από τα θεσμικά όργανα και μέλη του Ευρωκοινοβουλίου να καταψηφίσουν την πρόταση αναθεώρησης. Τα αιτήματα δεκάδων οργανώσεων εκφράστηκαν μέσα μια κοινή διακήρυξη που πραγματοποιήθηκε στην Βιέννη τον περασμένο Νοέμβριο, με την συμμετοχή των Ελληνικών οργανώσεων Αιγίλοπας και Πελίτι. Απαιτώντας την ευρεία δημόσια διαβούλευση με βάση τα δικαιώματα των αγροτών και όχι τα συμφέροντα της αγοράς και βιομηχανίας σπόρων.

Και τελευταίες εξελίξεις
Με το ξεκίνημα του 2014 οι πιέσεις ενάντιας της πρότασης για τον νέο κανονισμό βρήκαν απήχηση. Μετά από διαβουλεύσεις, οι τροπολογίες για το κείμενο της πρότασης που είχαν κατατεθεί ξεπέρασαν τις 1400, ζητώντας ουσιαστικά την απόρριψη της. Η καταψήφιση της πρότασης επιτεύχθηκε τελικά μέσα από τις αποφάσεις των Επιτροπών Περιβάλλοντος στα τέλη Ιανουαρίου και Γεωργίας μόλις πριν μερικές μέρες, στα μέσα Φλεβάρη. Αυτό αποτέλεσε και μια νίκη και δικαίωση για το κίνημα που αγωνίζεται για τα δικαιώματα των σπόρων.
 Τα πράγμα όμως δεν είναι τόσο απλά. Το επόμενο, σύνθετο, βήμα για την πλήρη απόρριψη της πρότασης του κανονισμού είναι το να επικυρωθεί από την Ολομέλεια της βουλής και κατόπιν η απόφαση της να γίνει δεκτή από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ωστόσο οι πληροφορίες λένε πως η Επιτροπή, καθώς και το Συμβούλιο Υπουργών Γεωργίας, δεν θα δεχτούν την απόρριψη της. Κάτι τέτοιο θα οδηγήσει στο να χρειαστεί μια δεύτερη απόρριψη από την Ολομέλεια, και λογικά δεν θα μπορεί να πραγματοποιηθεί πριν τις επόμενες Ευρωεκλογές.
Η καθυστέρηση αυτή καθιστά την απόρριψη του νέου κανονισμού ως ένα διακύβευμα για την επόμενη Ευρωβουλή ενώ  δίνει πολύ χρόνο στο λόμπι της βιομηχανίας σπόρων να πιέσει για την τελική αποδοχή του νέου κανονισμού, με μερικές ίσως τροποποιήσεις. Η Επιτροπή δικαιολογεί την στάση της μιλώντας για ισοτιμία απέναντι στους κανονισμούς τους παιχνιδιού ώστε να μην ευνοείται κανένας. Η αγορά σπόρων όμως δεν είναι παιχνίδι, αλλά πόλεμος στον οποίο τα κριτήρια που προσπαθεί να θέσει ο νέος κανονισμός θα ευνοούν μόνο τις ισχυρότερες εταιρείες, εις βάρος της αγροτικής βιοποικιλότητας και εν τέλει της διατροφικής αυτάρκειας. Οι χιλιάδες καλλιεργητών και διατηρητών σπόρων, οι οποίοι διεκδικούν ενεργά μια άλλη μορφής γεωργίας καθώς και το δικαίωμα του να παραμείνει η παραγωγή σπόρων στα χέρια των αγροτών, όπως και να έχει, έδειξαν ότι δεν θα παραμείνουν αδρανείς.

Βασίλης Γκισάκης
Φεβρουάριος 2014
BiotechWatch.gr